Wat staat luisteren in de weg? 

De woorden uit elkaars mond nemen

Heb je al ooit meegemaakt dat je nauw en lang samenwerkt met iemand en gaandeweg elkaars zinnen begint af te maken? Het gebeurt vanzelf, zonder erover na te denken. Het stoort niet en is zelfs aangenaam, de ander zegt immers precies wat jij ging zeggen.

Elkaars zinnen afmaken is een reflex. Deze reflex toont hoe onze hersenen werken. Het zijn automatische voorspellingen op basis van een hele reeks zaken: eerdere ervaringen, wat we over elkaar, de situatie en de wereld weten, wat we denken te weten, de omgeving waarin we opgroeiden, wat we meemaakten, wat ons raakte of juist niet, ...

Wanneer we naar elkaar luisteren maken we onbewust voortdurend voorspellingen van wat de ander zal zeggen. In het geval hierboven laat het mensen toe elkaar heel snel en goed met weinig woorden te begrijpen. Jammer genoeg zitten die voorspellingen begrip ook vaak in de weg. In dat geval hoor je jouw voorspelling van wat de ander zal zeggen en niet wat die eigenlijk zegt.

Je eigen verhaal brengen

Je bent terug uit verlof en je collega vraagt hoe jouw vakantie was. In respons begin je te vertellen, over waar je was, hoe je dit beleefde, wat je zoal deed. Of, dat is toch wat je van plan bent te vertellen. Want voor je het weet zegt je collega al 'Oh was je daar?! Daar was ik ook eens met mijn familie. Heerlijk he, die ... en ... en dat en dit ..." Van je eigen verhaal komt hierna niet veel meer aan bod.

Ook dit is een luisterreflex. Wanneer iemand een ervaring deelt, triggert dit automatisch herinneringen aan en herbelevingen van eigen ervaringen. Die poppen spontaan op in je hoofd. Wanneer de herinnerde ervaringen heel dicht bij elkaar liggen kan dit prachtige momenten teweeg brengen waarin quasi gedeelde ervaringen samen opnieuw beleefd worden. Maar ook dit is niet altijd het geval. Eén element uit een verhaal kan een herinnering oproepen aan een totaal andere ervaring. Deze laatste binnen brengen als respons is dan een belemmering om te begrijpen wat de andere zojuist trachtte te vertellen.

Advies geven

Nog een typische luisterreflex is het geven van advies: 'Rugpijn zeg je? Had ik ook. Je moet yoga doen. Dat heeft mij zo ontzettend geholpen. Wacht, hier, lees dit boek, daar staan echt super goede oefeningen in ...'. En dat terwijl je nog geen idee hebt wat voor pijn het is, wat volgens de persoon die pijn heeft de oorzaak is, hoe zij er mee omgaat, welke remedies ze al geprobeerd heeft, en ... of ze wel interesse heeft in advies over yoga. Hoe zeer je ook de intentie hebt om haar te helpen, de kans dat jouw boek zonder deze vragen ook effectief gebruikt wordt is erg klein.

Een kwestie van luisterbereidheid? 

Geen van deze luisterreflexen hebben iets te maken met de intentie waarmee je luistert, een gebrek aan interesse of luisterbereidheid. Ze worden reflexen genoemd juist omdat ze vanzelf komen, ondanks de bereidheid te luisteren en te horen wat de ander te vertellen heeft.

Meer nog, zelfs met de grootste aandacht en luisterhouding, met enkel af en toe een knik, 'euheuh', 'zeker' of 'ah ja?' kan het zijn dat wat je hoort niets te maken heeft met wat de ander vertelt. Hoe we de wereld ervaren en wat we denken te horen kunnen we niet veranderen. 

Wat we wel kunnen doen is deze ervaring bevragen. Vragen stellen ter verduidelijking, vragen die ons toelaten wat de ander zegt beter te begrijpen en vragen die nagaan of wat we denken begrepen te hebben ook klopt. Op die manier kunnen we dichter komen bij wat er effectief gezegd wordt. Dit vereist een bewuste inspanning. Vandaar dat men ook wel spreekt over actief luisteren. Essentieel hierbij is een onderzoekende houding, een houding van verwondering en niet-weten. 

Een ander hulpmiddel is stilte: even wachten voor je spreekt, stilte inlassen, niet meteen reageren, de stemmen in je hoofd laten voor wat ze zijn. Stilte laat je toe te focussen op wat er effectief gezegd wordt en voorbij te gaan aan de typische luisterreflexen.

In module 1 van de opleiding Het Professioneel kompas gaan we dieper in op verschillende luisterreflexen die het luisteren in de weg staan en hoe hier aan voorbij te gaan.

Marianne Keppens - En Route